Paweł Mikuła
Przyczynek do wyjaśnienia pojęcia formalizmu prawa podatkowego
Streszczenie
W naukowej, publicystycznej, czy orzeczniczej debacie nad prawem podatkowym często używa się pojęcia „formalizmu prawa podatkowego”. Analiza jego treści prowadzi do interesujących refleksji nad prawem podatkowym (i prawem w ogóle). Celem artykułu jest dokonanie takiej częściowej analizy oraz przyczynienie się do wyjaśnienia treści tego pojęcia. Aby osiągnąć ten cel, refleksja nad formalizmem prawa w artykule przeprowadzona została w trzech kierunkach.
Po pierwsze, omówiono pojęcie formalizmu jako podejmowanie decyzji prawnych w oparciu o przesłanki „czysto” prawne (w odróżnieniu od przesłanek pozaprawnych). Omówiono tutaj przede wszystkim rozumienie formalizmu prawa zaprezentowane przez Patrick S. Atiyah oraz Robert S. Summers w dziele pt. „Form and Substance in Anglo-American Law” oraz jego przejawy w postaci formalności autorytatywnej, treściowej, interpretacyjnej, mandatoryjnej, formalności prawdy, formalności wykonawczej.
Po drugie, omówiono pojęcie formalizmu jako preferencji dla określonych argumentów interpretacyjnych (najogólniej ujmując – o charakterze „językowym”, „zwężającym”, czy „redukcyjnym”).
Po trzecie, zasygnalizowano trzy rozumienia formalizmu charakterystyczne dla prawa podatkowego: przywiązywanie większej wagi do „formy” zdarzenia gospodarczego niż jego „treści”, używanie reguł w konstrukcji prawa podatkowego w opozycji do zasad (lub innych standardów), intensywność występowania oraz restrykcyjność podatkowych obowiązków instrumentalnych.
W „suplemencie” do artykułu rozszerzono rozważania dotyczące tego ostatniego specyficznego przejawu formalizmu prawa podatkowego – związanego z podatkowymi obowiązkami instrumentalnymi.
Bibliografia
- Atiyah P.S., Summers R., Form and substance in Anglo-American law: a comparative study of legal reasoning, legal theory, and legal institutions., Clarendon Press, Oxford 1987.
- Filipczyk H., Zasady i reguły, Pewność prawa podatkowego a ślepa ulica konkretu, Projekt do dyskusji, publ. www.academia.edu, 2015.
- International Fiscal Association, General Report, Substance over form, 2002.
- Matczak M., Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa, Warszawa 2007.
- Pałecki K., Społecznie oczekiwany wzorzec orzekania sądowego [w:] Sądy w opinii społeczeństwa polskiego, K. Pałecki (red.), M. Borucka-Arctowa, Kraków 2003.
- Schauer F., Formalism, The Yale Law Journal, zeszyt 97, nr 4/1988.
- Weisbach D.A. [w:] Weisbach D.A., Formalism in the tax law, The University of Chicago Law Review, zeszyt 66, nr 3/1999.
- Zander M., The Law-Making Process, Butterworths, London 1999.
Słowa kluczowe: prawo podatkowe, formalizm