Michał Brudziński
Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług samorządowych jednostek budżetowych w świetle orzecznictwa polskich sądów administracyjnych i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Streszczenie
Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza prawnopodatkowego statusu samorządowych jednostek budżetowych w świetle kryteriów warunkujących kwalifikację danego podmiotu jako podatnika podatku od towarów i usług na gruncie ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług. Celem tej analizy jest próba rozstrzygnięcia jednego z najbardziej kontrowersyjnych w orzecznictwie polskich sądów administracyjnych na przestrzeni ostatnich lat sporu dotyczącego możliwości uznania samorządowej jednostki budżetowej za podatnika podatku od towarów i usług. Problem oceny statusu prawnopodatkowego takich jednostek jest konsekwencją założeń teoretycznoprawnych, które legły u podstaw konstrukcji jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów funkcjonujących w obrocie prawnym w formie osoby prawnej, a które implikują fakt, iż samorządowe jednostki budżetowe są składowymi, elementami organizacyjnymi tych jednostek samorządu, przy których zostały utworzone. Fakt tej prawno-organizacyjnej zależności jednostek budżetowych od tworzących je jednostek samorządowych stanowi główną oś problemu. Rozstrzygnięcie zarysowanego powyżej spornego zagadnienia wymaga dokonania operacji logicznej zrelacjonowania wynikających z materialnego prawa administracyjnego, prawa finansowego, prawa samorządu terytorialnego, prawa i postępowania cywilnego oraz innych gałęzi prawa zasad funkcjonowania, struktury oraz organizacji i tych wszystkich elementów, które składają się na byt prawny na gruncie polskiego prawa samorządowych jednostek budżetowych w stosunku do stanowiącej warunek sine qua non uznania za podatnika podatku od towarów i usług przesłanki samodzielności w wykonywaniu działalności gospodarczej. Choć zakresem niniejszego opracowania objęta jest szczegółowa analiza instytucji polskiego porządku prawnego decydujących o jurydycznym kształcie samorządowych jednostek budżetowych, to nie może ono jednak pretendować do kategorii prac ujmujących temat w sposób całościowy i mających tym samym przymiot kompleksowości. Mając powyższe na uwadze, poniższe rozważania zaczynają się od oceny problemu zdolności prawnej samorządowych jednostek budżetowych. Następnie uwzględniając dorobek orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz polskich sądów administracyjnych autor dokonuje wykładni językowej pojęcia samodzielności w wykonywaniu działalności gospodarczej, która to samodzielność jest kluczową przesłanką dla prawnej kwalifikacji danego podmiotu jako podatnika podatku od towarów i usług, i która tym samym w ramach niżej podjętych rozważań będzie stanowić clue dla rozstrzygnięcia problemu ujętego w temacie opracowania. Każdy kolejny punkt rozważań jest realizowany poprzez ocenę i analizę poszczególnych instytucji prawnych składających się na status samorządowych jednostek budżetowych w świetle polskiego prawa. I tak, autor skupia się kolejno na procesie powstawania i przekształcania wyżej wymienionych jednostek oraz na zakończeniu ich bytu prawnego. Ponadto przedmiotem oceny zostały objęte następujące kwestie: statut, dysponowanie mieniem, kierownictwo samorządowymi jednostkami budżetowymi czy też zwolnienie podatkowe tychże jednostek na gruncie rozporządzenia wykonawczego do ustawy o podatku od towarów i usług. Największą część rozważań zajmuje analiza problematyki powiązania budżetowego samorządowych jednostek budżetowych z jednostkami samorządowymi ( metoda budżetowania brutto oraz niezauważony przez polskie orzecznictwo problem wyjątku od tej metody z art. 223 ustawy o finansach publicznych ). Ta swoista wiwisekcja instytucji prawnych, których mozaika tworzy niejako całościowy obraz samorządowej jednostki budżetowej na gruncie polskiego porządku prawnego, pozwala autorowi na dokonanie sui generis subsumcji polegającej na zrelacjonowaniu statusu prawnego takiej jednostki do pojęcia samodzielności ( niezależności ) stanowiącej obligatoryjny ex lege przymiot podatnika podatku od towarów i usług. W konsekwencji, tak ujęte (w logiczną całość) przesłanki pozwalają autorowi opracowania na wyprowadzenie słusznego jego zdaniem wniosku, iż samorządowe jednostki budżetowe nie mogą być uznane za podatników podatku od towarów i usług, co zdaje się potwierdzać część orzecznictwa jak i część doktryny.